Na Kongresie Polskie Porty 2030 będzie okazja do porównania aktywności polskich portów z trendami rozwojowymi panującymi w wiodących portach świata. Zaktualizowany IAPH World Ports Tracker wskazuje, że  inwestycje rozwojowe, budowanie społeczności i inicjatywy na rzecz zrównoważonego rozwoju środowiska to główne kierunki działań, które podejmują wiodące porty morskie. Zauważono opóźnienia w zakresie gotowości do bunkrowania nowymi rodzajami paliw, problemy z wdrażaniem raportowania emisji dwutlenku węgla, digitalizacji i równości płci. 

W lutym i marcu br. przeprowadzono sondaż diagnostyczny w portach stowarzyszonych w International Association of Ports and Harbors (IAPH). Działające od 70. Lat Międzynarodowe Stowarzyszenie Portów i Przystani jest organizacją o globalnym zasięgu. Skupia 192 zarządów portów oraz 168 przedsiębiorstw związanych z działalnością w portach morskich. Porty członkowskie IAPH obsługują ponad jedną trzecią światowego handlu morskiego i ponad 60% światowego ruchu kontenerowego. Stwierdzono ogólnie niższą produktywność portów kontenerowych z powodu wprowadzenia przez armatorów większych statków i zmniejszania ilości zawinięć.  

Porty w IAPH Environmental Ship Index. Źródło: IAPH

IAPH wspiera w wymiarze międzynarodowym inicjatywy branży portowej dotyczące dekarbonizacji i transformacji energetycznej, zarządzania portami i terminalami w warunkach ryzyka. Organizuje działania na rzecz zwiększenia odporności portów na niekorzystne zjawiska geopolityczne, działa na rzecz przyspieszenia digitalizacji w łańcuchach transportu morskiego. Program IAPH World Ports Sustainability stał się bazą danych referencyjnych najlepszych praktyk portów stosujących Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ i integrujących je ze swoimi działalnościami – podkreśla Zarząd IAPH. 

Stałych członków IAPH zapytano o podstawowe sześć obszarów aktywności zawartych w World Ports Sustainability Program. W czasie badania ankietowego zarządów portów zebrano również opinie na temat perspektyw rynkowych, gromadząc dodatkowe dane na temat produktywności portów kontenerowych i łączności liniowej ze źródeł zewnętrznych.

Zaawansowanie i wykonanie  inwestycji w 2024 r. Źródło: IAPH World Ports Tracker2025

Postęp w zrównoważonym rozwoju

- Wyniki wskazują na trwały postęp w zakresie zrównoważonego rozwoju w zależności od obszaru działania, regionu, wielkości i segmentu ładunków – podkreśla się w IAPH World Ports Tracker. Patrick Verhoeven, Dyrektor zarządzający IAPH ocenił: „Ta nowa, ulepszona wersja narzędzia Tracker pozwala nam corocznie przedstawiać naszym członkom szczegółowe trendy dotyczące tego, co jest dla nich najważniejsze”.

- Biorąc pod uwagę, że 81 najbardziej aktywnych portów członkowskich IAPH odpowiedziało na ponad czterdzieści pytań dotyczących zrównoważonego rozwoju i trendów rynkowych, można założyć, że wiele z nich poczyniło postępy w inicjatywach zrównoważonego rozwoju. IAPH Tracker dostarcza dobrych informacji co do tego, jakie dokładnie trendy się pojawiają, a teraz będziemy mogli śledzić te trendy, posuwając się naprzód dzięki dostępnym nam danym historycznym - zauważył profesor Thanos Pallis, Department of Port Management and Shipping, University of Piraeus. 

- Dzięki akcji IAPH skierowanej do portów w celu wypełnienia szczegółowego kwestionariusza na ich nowym portalu członkowskim, udało nam się uzyskać [odpowiedzi na pytania – MG] udzielone przez przyzwoitą reprezentatywną próbę portów działających na całym świecie […], przy czym większość odpowiedzi pochodziła z europejskich i azjatyckich regionów IAPH -  skomentował rofesor Theo Notteboom, Faculty of Business and Economics, University of Antwerp i Antwerp Maritime Academy.

Rozbudowa potencjału przeładunkowego terminali zakończona w 2025 r. Źródło: IAPH World Ports Tracker2025

Z wypowiedzi zarządów portów wynika, że „Inwestycje infrastrukturalne w portach postępują” i działania rozwojowe zarządów portów na tym polu są stawiana na pierwszym miejscu. W procesach inwestycyjnych przodują wyraźnie terminale kontenerowe i są znacznie bardziej aktywne w porównaniu z innymi segmentami objętymi planami rozbudowy portów. 

Zarządy Portów zwracają dużą uwagę na ochronę środowiska. Największą uwagę przywiązuje się do monitorowania jakości wody i powietrza. Znacznie mniej uwagi poświęca się monitorowaniu hałasu podwodnego. Duża ilość zarządów (58% portów) wykazuje zaangażowanie w monitorowaniu i raportowaniu emisji dwutlenku węgla. Duża część zwraca uwagę na konieczność przygotowania się do bunkrowania nowych paliw. Zarządy portów przyjmują opracowania IAPH, który upowszechnia wytyczne, zasady i przepisy potrzebne do bunkrowania metanolu, wodoru i amoniaku. Jednak z ich wdrażaniem jest już gorzej. Bowiem „postęp widoczny tylko w przypadku LNG i biopaliw”. 

Zarządy portów zwracają uwagę, by wykorzystywać odnawialne źródła energii. Choć w wielu portach w oczy wyraźnie rzucają się w oczy elektrownie wiatrowe, to jednak IAPH World Ports Tracker informuje, że „energia słoneczna dominuje wśród odnawialnych źródeł energii w badanych portach”. 

Bezpieczeństwo na pierwszym miejscu

Jeśli chodzi o bezpieczeństwo i ochronę zasobów, to zarządy portów jako zasadnicze źródło ryzyka działalności wskazują możliwość cyberataku. Dlatego „cyberbezpieczeństwo zajmuje najwyższe miejsce w portach pod względem eliminowania ryzyka działalności” – zauważa się w IAPH World Ports Tracker. Stwierdza się przy tym, że „Istnieją znaczące sygnały na to, że zarządy portów budują odporność na zakłócenia [atakami na sieci informatyczne – MG]”. 

Jedna z informatyzacją portów nie jest wciąż najlepiej. Zdaniem IAPH „Pomimo postępu w cyfryzacji, konieczne są w portach większe wysiłki we wdrażaniu obsługi klientów w systemie jednego okna, Port Community System i/lub Just-in-Time”. Port Community System jest jeszcze w skali światowej na niezadowalającym poziomie i powinien być działaniem priorytetowym. 

Badanie objęło również problematykę udziału kobiet w zarządzaniu portami i terminalami. Z tegorocznego IAPH World Ports Tracker wynika, że „Udział kobiet na stanowiskach kierowniczych lub zarządczych jest znacznie niższy niż w oczekiwany”. 

Stały monitoring środowiska w portach według określonych parametrów. Źródło: IAPH World Ports Tracker2025

Porty wykazują się wysoką aktywność szczególnie w realizacji inwestycji w infrastrukturę. Z badania wynika, że 69% portów zrealizowało projekty i rozbudowała infrastrukturę  zgodnie z planem, podczas gdy kolejne 22% zanotowało jedynie niewielkie opóźnienia. Znaczne opóźnienia zgłosiło zaledwie 8% portów. „Jeszcze bardziej obiecujący postęp zaobserwowano w przypadku ulepszeń infrastruktury śródlądowej. 

Dziewięć na dziesięć portów zgłosiło realizację zgodnie z harmonogramem lub jedynie niewielkie opóźnienia. W tej kategorii tylko 7% doświadczyło poważnych opóźnień, a bardzo niewielka część — zaledwie 2% — zdecydowała się całkowicie anulować lub odłożyć takie projekty” – podkreśla się w PH World Ports Tracker.

Zauważalny jest istotny postęp, jeśli chodzi o inwestycje ukierunkowane na zrównoważony rozwój, takie jak zasilanie prądem  statków morskich i śródlądowych z nabrzeży oraz rozwój infrastruktura zapewniającej korzystanie z energii odnawialnej. Rozwój infrastruktury pozwalającej na korzystanie z energii  słonecznej i wiatrowej jest dość dynamiczny. W przypadku obu kategorii 67% portów zgłosiło, że projekty te postępują zgodnie z harmonogramem. 

Zarządy portów zgłaszają, że „Jednak inwestycje w energię słoneczną i wiatrową napotkały więcej wyzwań niż w innych sektorach. Poważne opóźnienia wystąpiły w 17% portów, a dodatkowe 4% anulowało lub przekładało te inicjatywy z powodu komplikacji”.

Znacznie lepiej wygląda zaawansowanie procesów rozwojowych i inwestycje w dziedzinie alternatywnych paliw okrętowych. Tutaj stwierdzono najmniej przeszkód. Ponad 80% portów zgłosiło, że projekty te zostały ukończone na czas, a tylko 3% doświadczyło znacznych opóźnień lub anulowania projektów. 

- Co godne uwagi, we wszystkich rodzajach inicjatyw infrastrukturalnych niewielki odsetek portów – od 2% do 4% – zgłosił postęp przed terminem, co odzwierciedla przykłady wzorowego zarządzania projektami i ich realizacji. Inną godną uwagi obserwacją jest globalny charakter tych trendów: badanie nie wykazało nierównomiernego rozkładu opóźnień lub anulowania inwestycji portowych w żadnym regionie świata – podkreśla się w raporcie IAPH.

Stan wdrożenia OPS dla statków handlowych, Źródło: IAPH World Ports Tracker2025

OPS w jednej czwartej portów

Jedna czwarta respondentów poinformowała, że wdrożyła już systemy onshore power supply (OPS) dla statków działających w portach i jednostek pomocniczych (statków serwisowych). Kolejne 7% zarządów portów wdraża je obecnie do obsługi własnych flot. Postępy są również widoczne w przypadku obsługi  statków handlowych. 

Najbardziej zaawansowane są prace w montażu OPS, w terminalach kontenerowych, oraz na nabrzeżach dla statków wycieczkowych i promów. Odpowiednio 17%, 10% i 10% portów zgłosiło, że OPS jest już w pewnym stopniu operacyjny dla wymienionych typów statków. Bardzo słaby postęp we montażu OPS stwierdza się w przypadku terminali dla masowców i zbiornikowców.

Cztery na pięć portów monitoruje jakość wody. Problemy z jakością wody w kanałach portowych mogą wynikać z wielu czynników. Do najczęściej zgłaszanych źródeł zanieczyszczeń zalicza się spływ wody z nabrzeży portowych, zrzuty wody balastowej i zęzowej ze statków, niekontrolowane wycieki i skutki pogłębiania kanałów portowych. Prawie taki sam odsetek portów monitoruje jakość powietrza. 

Dwie trzecie respondentów wskazało, że monitoruje również zużycie wody. Taki sam odsetek monitoruje hałas w porcie oraz  ślad węglowy. Najgorzej wygląda sprawa zanieczyszczenie hałasem podwodnym. Ten rodzaj hałasu monitoruje tylko 11% zarządów portów. Niektóre zarządy badają również jakość wód gruntowych i bioinwazję obcymi gatunkami. Ten rodzaj inicjatywy nie jest jednak zbyt powszechny.

Panie w zarządach portów i radach nadzorczych. Źródło: IAPH World Ports Tracker2025

W raporcie IAPH podkreśla się, że „Udział kobiet w radach nadzorczych portów lub podobnych organach jest niski w porównaniu do sytuacji na wszystkich szczeblach zarządu portu”. Około 17% portów zgłasza, że ​​kobiety stanowią ponad 31% rad nadzorczych, podczas gdy liczba ta wynosi 47%, biorąc pod uwagę wszystkie szczeble organizacji. 

Jednak w 44% przypadków udział kobiet w radach nadzorczych lub podobnych jest niższy niż 10%. Udział ten osiąga 16%, biorąc pod uwagę wszystkie szczeble zarządu portu. W bardzo niewielu przypadkach kobiety są reprezentowane w ponad połowie siły roboczej w swoich organizacjach.

W wielu portach stawia się na innowacje. Ponad połowa respondentów wdrożyła drony i pewną formę automatyzacji w swoim porcie, a ponad jedna trzecia uwzględniła w swoich operacjach 5G, sztuczną inteligencję i internet rzeczy (IoT). 

Jedna trzecia portów utworzyła w ramach organizacji osobny dział innowacji, a dyrektorzy ds. innowacji znajdują się w 11% badanych zarządów portów. Sześćdziesiąt procent respondentów zainwestowało w programy edukacyjne i szkoleniowe ukierunkowane na umiejętności wymagane dla obecnej i przyszłej siły roboczej portu i przyciągające talenty do branży. 

Fot. Depositphotos